Vincent van Gogh
Het Korsakov Centrum voor alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen diagnosticeert en behandelt complexe alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen waarbij de verslavingsproblematiek therapieresistent is gebleken. Complicerende factoren zijn ernstige sociaal maatschappelijke problemen, (zelf)verwaarlozing, apathie en een gebrek aan ziekte-inzicht.
Hoofd- en sublocatie
Den Herk 90
5803 DN Venray
Telefoon
Het Korsakov Centrum voor alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen diagnosticeert en behandelt complexe alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen waarbij de verslavingsproblematiek therapieresistent is gebleken. Complicerende factoren zijn ernstige sociaal maatschappelijke problemen, (zelf)verwaarlozing, apathie en een gebrek aan ziekte inzicht.
- Somatisch dusdanig slecht waardoor deelname aan de therapie onmogelijk is
- Openlijke agressie
Het Korsakov Centrum voor alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen werkt met een zelf ontwikkelde lijst met besluitvormingscriteria.De belangrijkste criteria zijn: alcohol als primaire verslaving met daarnaast een vermoeden/aanwijzingen van neurocognitieve stoornissen.
De doelgroep zijn patiënten met alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen variërend van beperkte tot uitgebreide neurocognitieve stoornissen (waaronder het syndroom van Korsakov). In de regel zijn er bij deze doelgroep vele comorbide aandoeningen aanwezig.
Het Korsakov Centrum voor alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen biedt uitgebreide hoogspecialistische diagnostiek aan patiënten met langdurige alcoholverslaving, gericht op het cognitief functioneren, waarbij neuropsychologisch onderzoek een prominente rol speelt naast aanvullende methoden zoals neuroimaging en gedragsobservatie. Ook wordt gebruik gemaakt van innovatieve meetinstrumenten t.b.v. diagnostiek van impliciet leren en ruimtelijk geheugen. De inzet van de diagnostiek maakt het mogelijk om de behandeling optimaal op maat vorm te geven en de behandeleffecten te monitoren.
Het multidisciplinair onderzoeken van patiënten met stoornissen in het gebruik van alcohol onderscheidt zich van de "gangbare" diagnostiek die verricht wordt binnen de verslavingszorg. De combinatie van neuro imaging, gedragsneurologisch, (neuro)psychologische, somatisch, psychiatrisch en hetero anamnestisch onderzoek geeft een goed beeld van de sterke en minder sterke kanten in het functioneren (in het bijzonder ten aanzien van de cognitieve vermogens en de zelfredzaamheid) en waar ingangen gevonden kunnen worden bij therapieresistente problematiek.
- Neuropsychologische tests (afhankelijk van eerdere diagnostiek, maar max. 3 dagdelen)
- Somatisch onderzoek (gezien vaak slechte voedingstoestand): minimaal 1 consult
- Psychiatrisch onderzoek (diagnostiek, medicatie instelling/afbouw): minimaal 1 consult
- Neurologisch onderzoek: minimaal 1 consult
- Beeldvormend onderzoek: 1 consult
- Hetero-anamnestisch onderzoek met naasten
- Klachtanalyse en autoanamnese
Voorafgaand aan de neuropsychologische diagnostiek wordt er een abstinentietermijn van zes weken aangehouden. Het diagnostisch traject duurt doorgaans maximaal 8-10 weken.
Van de patiënt wordt medewerking verwacht. Dit wordt in het intakegesprek besproken en vastgelegd in een (door de patiënt getekend) behandelplan.
- Neuropsychologisch onderzoek (klinisch neuropsychologen tezamen met andere psychologische disciplines)
- Somatisch onderzoek (arts, Verpleegkundig specialist);
- Beeldvormend onderzoek (MRI; radioloog ziekenhuis),
- Gedragsneurologisch onderzoek (neuroloog),
- Psychiatrisch onderzoek (psychiater)
Polikliniek
- mogelijkheid voor poliklinische diagnostiek
- mogelijkheid voor deeltijdbehandeling
Kliniek:
- De kliniek beschikt over 34 bedden
Thuisbehandeling:
- Na de klinische opname kan behandeling in de thuissituatie geboden worden.
Deeltijd
Tevens vinden er minstens viermaal per jaar familieavonden plaats waarbij er psycho-educatie wordt gegeven en men ervaringen kan uitwisselen met andere naasten.
Patiënten met ernstige neurocognitieve stoornissen (waaronder het syndroom van Korsakov).
Foutloos leren is een methodiek waarbij een leerproces wordt doorlopen zonder dat er fouten gemaakt worden. De te leren taak wordt opgedeeld in kleine stappen en deze worden stapsgewijs aangeleerd. Door dit steeds op dezelfde manier te oefenen slijpen de stappen in. De ene stap roept automatisch de volgende stap op. De te leren taak kan zowel actief (patiënt wil graag iets leren) als passief (patiënt heeft niet het idee getraind te worden) aangeleerd worden, waardoor het trainen niet als belastend wordt ervaren.
De methodiek van Foutloos leren is een uitgangspunt van de behandeling en wordt toegepast gedurende de hele behandeling. Een mooi voorbeeld hiervan is de routetraining. Dit wordt via de methodiek van Foutloos leren aangeleerd.
Foutloos leren heeft tot doel het vergroten van de zelfredzaamheid.
De te leren taak kan zowel actief (patiënt wil graag iets leren) als passief (patiënt heeft niet het idee getraind te worden) aangeleerd worden, waardoor het trainen niet als belastend wordt ervaren. Foutloos leren wordt als basismethodiek toegepast door het verpleegkundig team gedurende de klinische opname.
Het effect van Foutloos leren is onderzocht bij patiënten met het syndroom van Korsakov. Uit study blijkt dat significante verbeteringen in de uitvoering van taken (ADL taken, huishoudelijke taken) wordt gevonden nadat Foutloos Leren wordt toegepast. Zowel het passief als actief Foutloos Leren laat verbeteringen zien. De resultaten laten zien dat alle patiënten kunnen profiteren van de methodiek van Foutloos leren, waarbij leeftijd, opleidingsniveau en de ernst van de cognitieve stoornis niet van invloed is op de methodiek. De bevindingen zijn beschreven in de volgende artikelen:
Rensen Y.C.M., Egger J.I.M., Westhoff J., Walvoort S.J.W., Kessels R.P.C. (2017). Errorless (re)learning of everyday activities in patients with Korsakoff’s syndrome: A feasibility study. Neuropsychological Rehabilitation, 1-5, doi: 10.1080/09602011.2017.1379419
Rensen Y.C.M., Egger J.I.M., Westhoff J., Walvoort S.J.W., Kessels R.P.C. (2017). The effect of errorless learning on quality of life in patients with Korsakoff’s syndrome. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 13, 2867-2873. Doi: 10.2147/NDT.S140950
Patiënten met beperkte en uitgebreide neurocognitieve stoornissen door alcohol.
Neurocognitieve stoornissen zijn veelvoorkomend bij alcoholmisbruik en belemmeren de behandeling van stoornissen in alcoholgebruik: Patiënten kunnen minder goed profiteren van de reguliere veelal verbale behandelingen door executieve en geheugenstoornissen. Cognitieve bias modificatie (CBM) procedures doen daarentegen in mindere mate tot geen beroep op ziekte-inzicht en reflectief (leer)vermogen. Daarop hebben we een training vorm gegeven ter modificatie van de automatische alcohol approach tendentie bij patiënten met milde en ernstige cognitieve stoornissen ten gevolge van alcoholafhankelijkheid. De mogelijke toepassing van deze innovatieve behandeling bij een doelgroep met (ernstige) cognitieve stoornissen is onderzocht. We onderzoeken de leerbaarheid van deze doelgroep en welke cognitieve capaciteiten / reserves voorwaardelijk zijn danwel verband houden met de leerbaarheid.
De resultaten wijzen erop dat deze doelgroep trainbaar is en dat deze interventie kan worden toegepast. Betere resultaten vond het Korsakov Centrum voor alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen bij relatief oudere deelnemers en bij deelnemers met een sterk impliciet geheugen. Conform de aannames waren executieve vaardigheden en expliciete geheugencapaciteiten niet voorspellend voor de leerbaarheid op de taak. Deze resultaten zijn van belang niet alleen voor de patiëntengroep binnen het Korsakov Centrum voor alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen. Aangezien cognitieve dysfunctie welhaast inherent is aan stoornissen in alcohol misbruik zijn deze ook behulpzaam voor de verslavingszorg in de Specialistische GGz.
Eerdere studies hebben aangetoond dat deze behandeling kan leiden tot een reductie in terugval tot meer dan 10% wanneer deze wordt toegevoegd in de reguliere behandeling. Een CBM procedure zal binnen de verslavingszorg van het VvG vanuit het Korsakov Centrum voor alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen worden opgezet en worden toegevoegd aan de bestaande behandeling en wetenschappelijk getoetst worden. Tevens wordt het wetenschappelijk onderzoek uitgebreid naar patiënten met een comorbide psychotische kwetsbaarheid.v
De CBM training wordt toegevoegd aan de bestaande cognitieve training (minimaal 2 keer per week). Daarnaast zijn er initiatieven gestart om de CBM training te implementeren binnen de ambulante verslavingszorg (sGGz) en bij Dual diagnosis patiënten.
De bevindingen zijn beschreven in het volgende artikel:
Loijen A., Rinck M., Walvoort S.J.W., Kessels R.P.C., Becker E.S., Egger J.I.M. (2017). Modification of Automatic Alcohol-Approach Tendencies in Alcohol-Dependent Patients with Mild or Major Neurocognitive Disorder. Alcoholism: Clinical and Experimental Research. doi.org/10.1111/acer.13529
Belangrijkste redenen voor uitstroom zijn:
- De diagnostiek is afgerond die de problematiek grotendeels verklaart en behandeladviezen zijn geformuleerd
- De behandeldoelen zijn bereikt en de zorg kan worden overgenomen door zorg in de keten.
Bij ernstige neurocognitieve stoornissen:
- zorg in een verpleeghuis
- zorg in een beschermd woonvorm
- terug naar de verwijzende instantie (bij RM)
- naar huis met ondersteuning vanuit de module thuisbehandeling naar uiteindelijk zorg in de keten terug met behulp van het steunsysteem, intensieve (woon)begeleiding en een geregelde dagbesteding.
Bij beperkte neurocognitieve stoornissen:
- zorg in een beschermde woonvorm,
- naar huis met ondersteuning vanuit de module thuisbehandeling naar uiteindelijk zorg in de keten,
- naar verwijzer
Het aanbod om de kans op terugval in alcohol te verkleinen bestaat uit de module thuisbehandeling. Uiteraard kunnen verwijzers een beroep op het Korsakov Centrum voor alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen blijven doen voor consultatie, coaching van de vervolgbehandeling en, op indicatie, herhalingsonderzoek.
Uitstroom vindt plaats op basis van overleg tussen patiënt, de specialist van het Korsakov Centrum voor alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen en verwijzer, met gebruikmaking van de binnen het centrum gehanteerde lijst met uitstroomcriteria, behandelevaluatieplannen en data verkregen uit ROM metingen.
Twee belangrijke uitstroomcriteria zijn:
- De diagnostiek is afgerond die de problematiek grotendeels verklaart en behandeladviezen zijn geformuleerd
- De behandeldoelen zijn bereikt en de zorg kan worden overgenomen door zorg in de keten.
Over de periode jan 2016 tot en met december 2016 (N=91) is na klinische behandeling (variërend van acht weken tot 10 maanden) 55 % terug gegaan naar huis met een vorm van ondersteuning (FACT, Ambulante verslavingszorg of thuisbehandeling). 21% is naar een beschermde woonvorm gegaan, 14% naar een verpleeghuis en 10% naar een andere psychiatrische afdeling.
Van deze N=91 is 44 % gediagnosticeerd met cognitieve stoornissen, 26% met het syndroom van Korsakov, 20% alcoholgerelateerd samen met andere vormen van psychiatrie (NAH, zwakzinnigheid, dementie) en 10 % zijn voortijdig met ontslag gegaan.
Verwijzers (collega specialisten) kunnen te allen tijde een second opinion aanvragen, waarbij de verwijzing veelal indirect tot stand komt, op verzoek van de specialist, via de huisarts.
Met de verwijzer en patiënt wordt overlegd dat voorafgaand aan de diagnostiek, de patiënt minimaal zes weken abstinent is. Tijdens het diagnostisch traject worden de volgende disciplines betrokken zoals beschreven onder diagnostiek.
De aanmelding verloopt in de regel telefonisch via het voordeurteam. Vervolgens wordt er een officiële verwijsbrief en informatie betreffende de hulpvraag, relevante voorgeschiedenis, uitslagen eerder onderzoek, etc. opgevraagd. De aanvraag wordt tijdens het intake overleg besproken en afgesproken welke klinisch neuropsycholoog de aanvraag oppakt. Vervolgens wordt overlegd met de verwijzer en patiënt, dat de patiënt minimaal ze weken abstinent dient te zijn voor onderzoek en wordt er een voorlopige planning gemaakt i.o.m. de psychodiagnostisch medewerkers, wanneer er een eerste afspraak gepland kan worden. Er wordt een uitnodiging gestuurd voor een eerste afspraak. Voorafgaand vindt er een intakegesprek plaats zodat de klinisch neuropsycholoog en/of de psychiater in kan schatten welke diagnostiek wordt uitgevoerd. Tevens wordt in dit gesprek de routing besproken en kan ingegaan worden op de klachten van patiënt en naasten. Tijdens de routing kijkt ook de neuroloog mee en kan er een aanvraag voor MRI worden gedaan. Bij voorkeur worden de afspraken zo gepland dat dit samenvalt met een onderzoeksdag. Nadat alle gegevens bekend zijn wordt dit besproken met de betrokken specialisten en worden de gegevens en conclusies besproken met de patiënt, naasten en (met toestemming van de patiënt) met de verwijzer.
Klinisch Neuropsycholoog
Diagnostiek naar alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen is het startpunt van de behandeling. Diagnostiek heeft als doel om zicht te krijgen op de sterke en minder sterke kanten. Hierdoor wordt duidelijk welk soort ondersteuning aangevraagd moet worden om de kans op terugval in alcoholgebruik zo klein mogelijk te maken en de patiënt op een zo hoog mogelijk niveau van zelfredzaamheid kan functioneren in de maatschappij.
Doelstellingen van het Topklinisch Centrum voor Korsakov en alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen zijn:
- Het in kaart brengen van de cognitieve functies en vaardigheden (welke zijn intact en welke zijn aangedaan). Door gebruik te maken van de gegevens van het NPO na minimaal zes weken abstinentie, de observaties en en de gegevens vanuit de ROM metingen wordt een duidelijk beeld verkregen van de mogelijkheden en kan ontwikkeling gemonitord worden. In de ROM metingen zitten de volgende testen: een zelfredzaamheidslijst, de PCRS (ingevuld door verpleging als door de patiënt), een vragenlijst naar de kwaliteit van leven, de MANSA (ingevuld door de patiënt zelf), een cognitieve screeningstest, de MoCA, een klachtenlijst , de CFQ (ingevuld door de patiënt), en een observatielijst, de HONOS 65 ( ingevuld door verpleging).
- Het nastreven van alcohol abstinentie (middels Urine Controles en blaastesten (standaard opgenomen in het behandelplan)).
- Het nastreven van een zo hoogst mogelijk niveau van zelfredzaamheid gericht op een toekomst buiten de instelling, indien nodig met begeleiding.
- Het zoveel mogelijk voorkomen van verpleeghuisopnames.
- Het verminderen van de zorgconsumptie op de lange termijn door het uitvoeren van diagnostiek en de inzet van (thuis)behandeling
- Ten aanzien van behandeling zijn de activiteiten gericht op een toekomst buiten de instelling, indien nodig met begeleiding,zodat verpleeghuisopnames kunnen worden voorkomen.
Bij elke start meting wordt afgenomen de HoNOS65, MANSA, CFQ, PCRS en PCRS-B en MOCA. Er is gekozen voor de HoNOS 65 omdat deze het meeste lijkt op de HoNOS NAH, het meest geëigende meetinstrument voor de korsakovpatient. Verslavingsinstrumenten (MATE / middelenmatrix) zijn niet betrouwbaar af te nemen i.v.m. de cognitieve stoornissen van de patiënt. De overige instrumenten zijn toegevoegd, vanwege hun inhoudelijke meerwaarde voor het monitoren van de behandeleffecten. Voorafgaand aan het ontslag van de cliënt wordt de eindmeting afgenomen.
Bij de groep met cognitieve stoornissen (N=125) blijkt de competentie, met name op de domeinen ADL en Cognitie, verbeterd, zowel zelf- als door EVV (Eerst Verantwoordelijk Verpleegkundige) beoordeeld. De kwaliteit van leven is verbeterd (minder distress op GHQ) en ook de geheugenklachten zijn afgenomen. Bij de groep korsakovpatiënten (N=138) zien we dezelfde bevindingen, maar bij deze groep zien de EVV-ers ook een afname in de geheugenproblemen. Op de apathieschaal, de executieve functies en het inzicht worden geen veranderingen gevonden.
In de ROM effectmetingen zitten de volgende testen: een zelfredzaamheidslijst, de PCRS (ingevuld door verpleging als door de patiënt), een vragenlijst naar de kwaliteit van leven, de MANSA (ingevuld door de patiënt zelf), een cognitieve screeningstest, de MoCA, een klachtenlijst, de CFQ (ingevuld door de patiënt), en een observatielijst, de HoNOS 65 ( ingevuld door verpleging).
De Manchester Short Assessment of Quality of Life (MANSA) wordt systematisch afgenomen tijdens de eerste behandelevaluatie en aan het einde van een klinische opname. De MANSA geeft de ervaren kwaliteit van leven weer op verschillende levensgebieden (gezondheid, woonsituatie, werk relatie, etc.).
Tijdens de opname en tijdens ontslag worden deze metingen gedaan.
Tijdens iedere behandelevaluatie wordt een aantal vragen aan de patiënt gesteld, waaronder de bejegening.
Daarnaast wordt tijdens de Rond de Tafel Overleggen (RTO) met patiënt en familie geëvalueerd hoe de zorg wordt ervaren en of er nog adviezen zijn voor de behandeling.
Door de ernstige oordeels- en kritiekscores bij deze patiëntengroep zijn geen betrouwbare tevredenheidsbepalingen mogelijk gebleken met de CQ index. Op basis van de RTO's wordt ingeschat dat het oordeel van patiënten overwegend positief is, waarbij de betrokkenen|naasten zelfs de zorg hoger waarderen.
Syndroom van Korsakov, alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen, geheugen, dementie, neuropsychologische revalidatie en neuropsychologische diagnostiek.
Klinische psychologie en klinische neuropsychologie met als aandachtsgebied de contextuele neuropsychologie.
Alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen en ziekte-inzicht.
Foutloos Leren en Confabulatie bij korsakovpatiënten.
Onderzoek naar de validatie van de MoCA binnen verslavingszorg.
Onderzoek naar executief functioneren bij dubbel diagnose.
Foutloos leren
Een Foutloos leren boek en filmpjes zijn in ontwikkeling i.s.m. het Korsakov Kennis Centrum. Tevens wordt er medio 2017 een internationaal Foutloos Leren boek uitgegeven.
Wetenschappelijke presentaties/lezingen:
- Alcohol, cognitieve stoornissen en ziekte-inzicht. SJW Walvoort. NvvP congres. 06-04-2017 Maastricht.
- Workshop: Thuisbehandeling: de zorg naar de cliënt. SJW Walvoort. NISPA dag. 06-10-2016 Nijmegen.
25 jaar Korsakov Kliniek. feb 2014:
- Approach-Avoidance Modificatie bij alcoholafhankelijke patiënten met alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen (Anke Loijen). Een praktijkgericht onderzoek bij verpleegkundigen naar het objectiveren van cognitieve functies (M. Peeters).Validering en gebruik van de Nederlandse Montreal Cognitive Assessment (MoCA-D) in de Verslavingszorg (Carolien Bruijnen). Het meten van confabulaties in de klinische praktijk (Yvonne Rensen). Neuropsychologie en de MMPI-2(-RF) (Serge Walvoort)
- NVCL-20
- Moca study
- AAT
- NOSCA
- ziekte-inzicht